Wat is de relatie tussen de fysieke ruimte in de stad en de gezondheid en het gezondheidsgedrag van inwoners? Oftewel, hoe richt je een leefomgeving zo in dat deze sociaal contact, participatie en bewegen stimuleert? Daarom draait het in het programma RuimteGIDS.
RuimteGIDS staat voor Ruimte maken voor Gezondheid in de Stad”, legt Dorus Gevers, postdoc onderzoeker bij de vakgroep Gezondheidsbevordering van de Universiteit Maastricht, uit. “In RuimteGIDS werken Maastricht University, Zuyd Hogeschool, Projectbureau A2, Provincie Limburg, GGD Zuid-Limburg en de gemeenten Kerkrade en Maastricht samen. Het mooie van de samenwerking is; elke partner brengt eigen kennis, expertise en netwerk in en op die manier werken we gericht samen aan een gezonde leefomgeving.”
Opnieuw in gesprek
De samenwerking krijgt concreet vorm aan de hand van vier projecten, twee in Maastricht (Groene Loper en Blauwe Loper) en twee in Kerkrade (pilot Kerkrade Noord en Kerkrade West Wint aan Ruimte). Jean Pijpers, programmamanager in Kerkrade: “In Kerkrade West zijn we tien jaar geleden begonnen met het aanpassen van de buurt; woningen zijn gesloopt of gerenoveerd, de kerk is omgebouwd tot buurtcentrum en park Heilust is aangelegd. Uitgangspunt waren de behoeften en wensen van bewoners. Met het programma RuimteGIDS gaan we nu opnieuw met de bewoners, beleidsmakers, onderzoekers en professionals (zoals bijvoorbeeld architecten) in gesprek om terug te kijken naar wat er is gebeurd, hoe het planningsproces het ontwerp heeft beïnvloed, of wat is gerealiseerd voldoet aan de verwachtingen en wat anders of beter had gekund. Daarnaast richten we ons op het huidige gebruik en de fysieke en sociale meerwaarde voor de buurt.”
Proeftuin Kerkrade Noord
Kerkrade Noord is een proeftuin voor het opdoen van ervaring met samenwerking tussen de gemeente en inwoners en het integreren van sociale en fysieke beleidsdomeinen. “We maken gebruik van de ‘Living Lab’ methode waarbij we samen met de inwoners experimenteren in de leefomgeving. We denken dat de samenwerking met de inwoners leidt tot een groter gevoel van gedeelde verantwoordelijkheid onder inwoners en meer gebruik van de voorzieningen. Bovendien sluit deze aanpak goed aan bij het gedachtegoed van Positieve Gezondheid waarbij sociale contacten, serieus genomen worden, kennis van gezondheid, bewegen en gevoel van controle gezondheidswinst kunnen opleveren voor de inwoners. In de aanpak van Kerkrade Noord, maken we gebruik van de geleerde lessen in Kerkrade West én van de Maastrichtse aanpak. RuimteGIDS zorgt daarbij voor de wetenschappelijke onderbouwing.
Kennisagenda
Marijn van de Weijer, docent-onderzoeker bij het lectoraat Smart Urban Redesign van Zuyd Hogeschool licht toe: “RuimteGIDS is in 2018 gestart met het formuleren van een kennisagenda, waarbij prioriteit is gegeven aan vijf vragen: hoe faciliteer je de totstandkoming en gezonde ontmoetingsplekken voor inwoners; hoe kunnen ruimtelijke ingrepen bewegen en sporten bevorderen; hoe kan de leefomgeving sociaal inclusief vormgegeven worden met mogelijkheden voor interactie tussen verschillende (sociale) groepen; hoe kunnen inwoners en professionals uit diverse disciplines samenwerken aan een gezonde leefomgeving; hoe kan de inrichting van de openbare ruimte geïntegreerd worden aangepakt? Elke vraag valt weer uiteen in verschillende deelvragen.” Dorus Gevers: “Bijzonder aan RuimteGIDS is dat deze vragen zijn geformuleerd in zogenaamde ‘leergemeenschappen’ met o.a. beleidsmakers, bewoners, ontwerpers en wetenschappelijk onderzoekers. De leergemeenschap werkt ook aan de beantwoording van de vragen.” Samenwerking met burgers is een cruciaal element in de aanpak van RuimteGIDS. “Het is meteen ook een van de grootste uitdagingen”, vindt Jean Pijpers. “Kerkrade West en Noord zijn buurten waar sprake is van vergrijzing en ontgroening, veel bewoners zijn laaggeletterd en hebben een lage sociaaleconomische status. Mensen betrekken bij een actueel project, dat lukt nog wel. Wij willen echter een stap verder gaan; wij streven naar een langjarige relatie waarbij gemeente én bewoners samen optrekken om de wijk gezond en leefbaar te maken en houden.”
Gezondheid in de buitenruimte
Jean Pijpers ziet meerwaarde in de aanpak van RuimteGIDS. “Elke maand zitten alle partijen bij elkaar. Alleen al de kruisbestuiving tussen Kerkrade en Maastricht vind ik goud waard. Het is erg leerzaam om van elkaar te horen hoe de projecten lopen, welke instrumenten worden ingezet en hoe dat uitpakt. Lessen trekken uit onderzoek in de praktijk en samen komen tot oplossingen voor een gezondere en positievere leefomgeving.” De antwoorden op de kennisvragen zijn straks te vinden in RuimteGIDS Zuid-Limburg. Dorus Gevers: “Dat moet je je voorstellen als interactieve gids met oplossingsrichtingen, mogelijkheden en valkuilen bij het samen toewerken naar een gezonde leefomgeving in de stad. Met andere woorden; concrete handvatten voor beleidsmakers en professionals om gezondheid mee te nemen in de ontwikkeling van de buitenruimte.”
Het is erg leerzaam om van elkaar te horen hoe de projecten lopen, welke instrumenten worden ingezet en hoe dat uitpakt. Lessen trekken uit onderzoek in de praktijk en samen komen tot oplossingen voor een gezondere en positievere leefomgeving.”